Mənə
elə gəlir ki, ümumiyyətlə Azərbaycan müəlliminin əksər hissəsinin həm təlimi zənginləşdirmək
və inkişaf etdirmək, həm də şagirdin bu sahədə bilik və bacarıqlarının
artırılmasına yardım edə bilmək üçün texnologiyadan tədris fəaliyyətində
istifadə edilməsi istiqamətində yardıma və dəstəyə ehtiyacları var.
Bəs
problem nədədir?
Müəllimlər
təlimdə texnologiyanın tətbiq edilməsindəki geriləmələri bir sıra problem və
maneələrin ortaya çıxması ilə əlaqələndirirlər. Onlar vaxtın az və gərgin
olması, internetə çıxışın qənaətbəxş olmaması, lazımi texniki dəstəyin göstərilməməsi,
peşəkar inkişaf üçün düzgün istiqamətin göstərilməməsi kimi səbəblər göstərirlər.
Bu ehtiyacların ödənilməsi üçün müəllimlərin, xüsusən də ibtidai sinif müəllimlərinin
peşəkarlığının artırılması və təkmilləşdirməsində mentorluq yanaşmasının həyata
keçirilməsinə geniş yer verilməlidir. Bununla biz şagirdlərin maraq və tələbatlarının
ödənilməsilə yanaşı, həmçinin müəllimlərin təcrübəsinin daha da zənginləşməsinə
yardım etmiş olarıq. Əgər biz şagirdlərimizin təlimdə sistemli, ardıcıl
inkişafını görmək istəyiriksə, onda həmkarlarımızı məqsədli şəkildə birləşdirməyə
ehtiyac var. Bu ehtiyacı isə öyrəndiyimiz Həmkardan Həmkara Dəstək Təlim
Proqramının köməyi ilə təmin edə bilərik.
Mən
bu ilin may ayında Həmkara Dəstək Təlim Proqramı kursunda iştirak etmişəm. Bu
kursda mentorun fəaliyyət dövrəsinin mərhələləri, mentorun vəzifə və öhdəlikləri,
mentorluq planının modelləşdirilməsi, mentorun ünsiyyət bacarıqları və sairlə
tanış olmuş və öyrənmişəm. Bu kur mənim mentor kimi fəaliyyət göstərməyimə zəmin
yaratmışdır desəm yanılmaram. Bu baxımdan təlim kursunda öyrəndiyim fikirləri və
mülahizələri həmkarlarımla bölüşmək istərdim.
Dünyanın
ən yüksək nəticə göstərən məktəb sistemlərində göstərilir ki, əməkdaşlıq
mühiti, effektiv peşəkar inkişafın mühüm hissəsidir. Həmkarların təlim məşğələlərini
birgə planlaşdırması, bir-birini müşahidə etməsi, təcrübələr əsasında təkmilləşmələrində
vaxt və dəstəyin təmin olunması onları stimullaşdırır. Dünya təcrübəsində göstərilir
ki, artıq bütün yüksək məktəb sistemlərində qəbul edilmişdir ki, əgər “yaxşı müəllim
yetişdirmək istəyirsinizsə, sizin onlarla birgə işləyən yaxşı mentorlara
ehtiyacınız var”. Mentorlar bir sıra ehtiyacların qarşılanmasında mühüm rol
oynaya bilərlər. Onlar katalizator rolu oynayaraq uğurlu əməkdaşlıq strukturu təmin
etmək bacarığına nail olurlar.
Bəs
onda gəlin görək mentorluq nədir?
Kimlər
mentor ola bilər?
Mentorluq
daha təcrübəli və ya daha çox bilikli bir adamın nisbətən az təcrübəli və ya az
bilikli bir adama bələdçilik etməsi üçün yradılmış şəxsi inkişaf əlaqəsidir.
Həqiqi mentorluq ara-sıra suallara cavab vermək
və ya özəl yardım göstərməkdən ibarət deyil.
Mentorun işi öyrənmə,dialoq, problemlər və
onların həlli ilə davam edən sistemli əlaqə qurmaqdan ibarətdir. Mentorlar bir
çox müəllimlərdən daha çox bilik bazasına malik olmalıdırlar. Onların biliyi həmkarının
təkmilləşdirilməsinə yönəlmiş əməkdaşlığı dəstəkləməyə və sistemləşdirməyə
yardım etməlidir. Mentorlar etibarlı əməkdaşlığın qurulmasında mühüm rol
oynayan səmimi ünsiyyət bacarığına malik olmalıdırlar. Mentor fərdi müəllimlərin
xüsusi sinif ehtiyaclarını qarşılamaqda kömək edən əməkdaşlıq yaradan
katalizator kimi fəaliyyət göstərməlidir. Bu ehtiyaclar məzmun, təlim
strategiyaları, qiymətləndirmə və ya texnologiyanı aktiv və maraqlı təlim fəaliyyətinə
tətbiq edilməsinə, həmçinin təlimin necə təkmilləşdirilməsi üzrə yönəlməlidir.
Hər bir halda müəllim və mentor arasında əməkdaşlığın başda duran və onu
formalaşdıran amili müəllim ehtiyaclarıdır. Mentorun oynadığı rolun əhəmiyyəti
böyükdür. Lakin mentorun uğuru birbaşa olaraq onun bu rolu necə oynamağından irəli
gəlir.
Uğur əldə etmək üçün mentor həmkarları tərəfindən
subyektiv, “hər şeyi bilən” ekspert
kimi dərk edilə bilməz. Əksinə müəllimlər mentoru onları dəstəkləyən və onların
təkmilləşmələrinə yardım edən şəxs kimi görməlidirlər. Həmçinin mentor həmkarları
arasında nüfuz qazanmağı bacarmaqla yanaşı, müəllimlərdə inam hissi yaratmağı
da bacarmalıdır. Kollektivlə əməkdaşlıq etmək bacarığına malik olmalıdır. Dinləmə
və ünsiyyət bacarıqları yüksək olmalıdır. Mentor müəllimlərə tək metod və
texnologiyaların tətbiqində deyil, eyni zamanda zəngin sinif otağı təşkil etməyin
və qurmağı yollarını bilməlidirş pedoqoji heyət tərəfindən güclü və nüfuzlu müəllim
kimi tanınmağı da mentor üçün əsas amillərdən biridir. Mentorların rolunun əsası
ondan ibarətdir ki, dəstək hissini yaratmasında istifadə etdiyi əsas strategiya
onların cavablardan çox suallara əsaslanmasıdır. Məsələn, Avstraliya mentorları
təkid edirlər ki, “güclü suallar” müəllimlərin öz peşələrini icra edərkən
qarşılaşdıqları məsələlər barədədaha dərin düşünməsinə təkan verir. Bu
düşündürücü strategiya təlim fəaliyyətinin və şagirdin təsilinin təkmilləşdirilməsində
də əsasdır.
Hər bir mentorun üzərinə müəyyən
vəzifə və öhdəliklər düşür. Bu vəzifə və öhdəliklər həmkarların ehtiyaclarına əsasən
və zaman keçdikcə onların bu sahədə bacarıqlarının təkmilləşməsinə görə dəyişir.
Təxminən bu vəzifələr aşağıdakılardan ibarət ola bilər:
·
Təlim strategiyaları və ya
texnologiyanın tətbiqi ilə bağlı vaxtında və lazımi məsləhəti və ya təlimi təmin
edir.
· Texnologiyanın tətbiqi ilə
zəngin standartlara əsaslanan fəal, maraqlı dərsləri əməkdaş müəllimlərlə birgə
planlaşdırır.
· Standartlara əsaslanan və
texnologiyanın tətbiqi ilə zəngin olan tədris nümunələrini həmkar müəllimlərin
dərslərinə uyğunlaşdırılmasına yardım edir.
· Müəllimin fəaliyyətini
müşahidə edir və tədris fəaliyyətləri üzrə düşünmələrini (refleksiyanı) dəstəkləyir.
Bu vəzifələrlə yanaşı mentorun üzərinə düşən öhdəliklər də vardır və təxminən
aşağıdakılardan ibarətdir:
·
Təlim resurslarının müvafiq
istifadəsini təyin etmək üçün həmkar müəllim və rəhbərlərlə işləmək
·
Mentorun təlim fəaliyyətini
məktəbin, rayonun, regionun, dövlətin və ya ölkənin mövcud peşəkar inkişaf məqsədləri
ilə uyğunlaşdırmaq
·
Tam bir tədris ili ərzində
ardıcıl olaraq bir və ya daha artıq müəllimə həmkar dəstəyi göstərmək
·
Müvafiq vasitələrdən
istifadə etməklə mentor təlim fəaliyyətindəki uğurlarını, yenilikləri məktəbin,
rayonun digər həmkar mentorları ilə bölüşmək
Bir qədər də mentor planının modelləşdirilməsi barədə fikirlərimi sizinlə
bölüşmək istərdim. Mentor vəzifə və öhdəliklərini bilməklə yanaşı, aşağıda göstərilənləri
həmişə diqqət mərkəzində saxlamalıdır:
·
Müəllimin mentor kimi ən
mühüm rolu nədən ibarətdir?
·
Müəllim (mentor) kiminlə əməkdaşlıq
etməlidir?
·
Müəllim məktəbin elmi məqsədi
ilə (məzmun standartlarının reallaşdırılması) öz mentorluq işini necə
uyğunlaşdıra bilər?
·
Məktəb mentoru hansı
resurslarla təmin edə bilər? və s.
Yuxarıda qeyd etdiyim kimi,
mentor üçün ən vacibi ünsiyyət bacarığıdır. Yaxşı mentor ünsiyyət bacarıqlarından
istifadə edərək əməkdaşlıq etdiyi müəllimə bir mövzu üzərində dərin fikirləşməyə
və fəaliyyəti haqqında düşünməyə imkan yaratmalıdır.
Mentorlar üçün ünsiyyət bacarıqları aşağıdakı kimidir:
Aktiv dinləmə
·
Əməkdaşının fikirlərini
dinləyərək ilə təsdiqləyir
·
Bütün rəqabətli fikirlərin
qarşısını alır
Parafraz etmə
·
Dinlədiklərini yenidən nəql
edir
·
Anlamanı yoxlamaq üçün
suallardan istifadə edir
·
Ümumiləşdirməklə söylənən
fikirləri aydınlaşdırır
·
Qəbuletməni və həvəsləndirməni
göstərir
·
Danışılanlar arasında əlaqə
yaradır
Aydınlaşdırıcı suallar
·
Mövzu və ideyanın bir daha
aydınlaşdırılmasına yönəlir
·
Cəld cavablandırılır
·
Məlumatı toplamaq üçün
istifadə edilir
Yoxlama məqsədli suallar
·
Düşünməyə məcbur edir
·
Adətən parafrazla başlayır
·
Çox vaxt açıq suallardan
ibarət olur
Həmkarlarımızın təlim təcrübəsini, həm də
texnologiyanın dərslərdə tətbiqetmə bacarıqlarını təkmilləşdirmək məqsədilə
aparılan bu cür əməkdaşlıq gələcəkdə bir çox uğurlar əldə etməmizə zəmin
yaradar. Həmçinin təlim və tədrisdə davamlı təkmilləşdirmə işləri aparılarsa
ibtidai siniflərdən şagirdlərdə maraq və ehtiyaclarına uyğun layihələr üzrə işləmək
bacarığı formalaşdırmış olarıq. Şagirdlər arasında da əməkdaşlıq və əlaqəni
daha da gücləndirmək, genişləndirmək məqsədilə İKT-nin tətbiqindən istifadə etmələrini
istiqamətləndirməliyik. Bununla biz şagirdlərimizə internet resurslarından
düzgün istifadə etmək, yəni tariximizi, mədəniyyətimizi, adət-ənənələrimizi əks
etdirən layihələri, məlumatları paylaşmaq kimi düzgün vərdişlər aşılamış
olarıq.
Gültəkin Mustafayeva
“Zəngi” liseyinin müəllimi
2009-cu il “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin qalibi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder